نسخه های خطی و اسناد
بخش نسخه‌های خطی، اسناد و آثار نفیس
این بخش وظیفه تهیه، گردآوری، فهرست‌نویسی، نگهداری و اطلاع‌رسانی مجموعه نسخه‌های خطی، اسناد تاریخی، عکسهای تاریخی، میکروفیلم‌ها، نسخه‌های عکسی، کتابهای چاپ سنگی و کتابهای سربی کمیاب را برعهده دارد.
این مجموعه‌ها فهرست‌نویسی و سازماندهی شده است و از طریق سامانه جامع کتابخانه‌های دانشگاه تهران قابل جستجو و بازیابی است.
تاکنون 21 جلد فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی، 8 جلد فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های دانشکده‌ها و موسسه لغت‌نامه دهخدا، 8 جلد فهرست اسناد تاریخی، 3 جلد فهرست عکسهای تاریخی و 3 جلد فهرست میکروفیلم‌ها منتشر شده است.
فضای بخش نسخه‌های خطی و اسناد شامل قسمت‌های زیر است:
- تالار محمدتقی دانش‌پژوه: تالار ویژه مطالعه نسخه‌های خطی
- تالار خواجه نصیرالدین طوسی (تالار نفیس): تالار ویژه نگهداری کتابهای کمیاب و مجموعه‌های ویژه
- تالار رشیدالدین فضل‌الله همدانی: تالار ویژه مطالعات ایران‌‍شناسی
- گنجینه نسخه‌های خطی، اسناد و چاپ‌های سنگی
- مرکز اسناد تاریخ دانشگاه تهران
- مخزن منابع چاپی غیرکتابی (اسناد و مدارک)
- موزه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
مجموعه‌ها:
- نسخه‌های خطی
- اسناد تاریخی
- عکسهای تاریخی
- میکروفیلم‌ها و نسخه‌های عکسی
- کتابهای چاپ سنگی
- منابع چاپی غیرکتابی
گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی بیش از 17000 نسخه خطی را دربرمی‌گیرد و پایه اصلی آن مجموعه نسخه‌های خطی سید محمد مشکوه است که در سال 1328 به دانشگاه تهران اهدا شده است. در سال 1349 مجموعه نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های دانشکده ادبیات، الهیات، پزشکی و حقوق به کتابخانه مرکزی منتقل شد و در سال 1398 مجموعه نسخه‌های خطی موسسه لغت‌نامه دهخدا نیز به این بخش انتقال یافت.
در این گنجینه تعداد بسیاری نسخه‌های گرانبهای هنری، نسخه‌های کهن، نسخه‌های منحصر به فرد و نسخه‌های اصل به خط علما و مشاهیر وجود دارد.
مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه از طریق فهرست‌های چاپ شده و سامانه جامع کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است.
تاکنون 21 جلد فهرست براى مجموعه نسخههاى خطى کتابخانة مرکزى انتشار یافته است:
- فهرست کتابخانه اهدایى آقاى سید محمود مشکوه به کتابخانه دانشگاه تهران، ج 1-2/ علینقى منزوى (1330 و 1332)؛ ج 3-7/ محمدتقى دانش‌پژوه (1338-1332).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه مرکزى، ج 8-18/ محمدتقى دانش‌پژوه (دانشگاه تهران، 1339-1364)؛ ج 19/ فریبا افکاری (1391)؛ ج 20/ محمدحسین حکیم (1389)؛ ج 21/ پریسا کرم‌رضایی (1394).
فهرستهاى مجموعههاى دانشکده‌ها به قرار زیر است:
- فهرست کتب خطى کتابخانه دانشکده پزشکى/ حسن رهآورد (1333).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسى و اقتصادى دانشگاه تهران/ محمدتقی دانش‌پژوه (1339).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه دانشکده ادبیات/ محمدتقی دانش‌پژوه (1339).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه دانشکده ادبیات: مجموعه وقفى على‌اصغر حکمت/ محمدتقی دانش‌پژوه (1341).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه دانشکده ادبیات مجموعه امام جمعه کرمان/ محمدتقی دانش‌پژوه (1343).
- فهرست نسخههاى خطى کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامى/ م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر ح‍ج‍ت‍ی، با تحقیق و نظارت محمدتقى دانش‌پژوه، 2ج (1345).
- فهرست نسخه‌های خطی علی‌اکبر دهخدا [موسسه لغت‌نامه دهخدا]/ سید محمد طباطبایی بهبهانی (1398).
در این گنجینه همچنین درحدود 100.000 برگ سند تاریخى نگهداری می‌شود که بیشتر مربوط به دوره قاجاریه و پهلوى است و شامل انواع اسناد، مانند فرمانها، احکام، نامهها، قبالهها، وقفنامهها، عقدنامهها، اسناد مالى و غیره است.
مجموعه اسناد تاریخی کتابخانه از طریق فهرست‌های چاپ شده و سامانه جامع کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است.
تاکنون 8 جلد از فهرست اسناد تاریخی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران منتشر شده است:
- ج 1-3/ سوسن اصیلی (1394 و 1398 و 1399)؛ ج 4-6: تالیف شیوا تقوایی زحمت‌کش (1397 و 1398 و 1399)؛ ج 7: تالیف محیا شعیبی عمرانی (1398)؛ ج 8: (هنوز منتشر نشده است)؛ ج 9: تالیف بهنام شیخی (1399).
در آرشیو کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد در حدود 40.000 قطعه عکس وجود دارد و شامل بخش‌های زیر است:
1) مجموعه عکس‌ها و کارت پستال‌های مربوط به دوره قاجار و پهلوی: در حدود 7000 قطعه، از جمله مجموعه عکسهای خاندان سردار اسعد و صاحب اختیار معیرالممالک (غلامحسین‌خان غفاری).
این مجموعه از طریق سامانه کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است و فهرست زیر از این مجموعه به چاپ رسیده است:
- عکسهاى قدیمى ایران و رجال، مناظر، بناها و محیط اجتماعى (مجموعة معیرالممالک)/ قاسم صافى (1370، با تجدید نظر کامل).
2) مجموعه بیوتات: این مجموعه از روی عکسهای موجود در اداره بیوتات سلطنتى ناصرالدین شاه (آلبومخانه کاخ گلستان) تهیه شده است و شامل عکسهای رجال و مناظر و ابنیه مربوط به دوره قاجار می‌شود.
3) مجموعه عکسهای رجال سیاست و ادبای ایران که بیشتر از روی آلبوم‌های خانوادگی آنها تهیه شده است و مربوط است به ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی، صادق هدایت، بدیع‌الزمان فروزانفر، محمدحسین ادیب و مجموعه عکسهای تاریخی دوستعلی‌خان معیرالممالک، حسنعلى غفارى (معاونالدوله)، عبدالعظیم قریب، انجمن اخوت، عبدالله انتظام و عکسهای نهضت جنگل.
مجموعه عکسهای ردیف 2و3 که از روی اصل عکس‌ها تهیه شده است درحدود 18.000 قطعه برآورد می‌شود و فهرست آنها به چاپ رسیده و از طریق فهرست قابل بازیابی است:
- فهرست عکسهاى تاریخى ایران برمبنای یادداشتهای حسین محبوبی اردکانی/ بررسی و تدوین قاسم صافی (1363 و 1364).
3) مجموعه عکسهای دانشگاه تهران: درحدود 15 هزار قطعه عکس
این مجموعه در حال سازماندهی و فهرست‌نویسی است و در حال حاضر بخشی از آن از طریق سامانه کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است.
بخشی از مجموعه میکروفیلم‌ها و نسخههاى عکسى کتابخانه مرکزى از روى نسخههاى خطى برخى کتابخانههاى خارج از کشور (شامل کتابخانه ملى پاریس، موزه بریتانیا، دیوان هند، بادلیان، دانشگاه کمبریج، واتیکان، توبینگن و کتابخانههاى ترکیه، هند و غیره) و کتابخانههاى مختلف ایران و کتابخانههاى شخصى تهیه شده است.
این مجموعه از طریق فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی قابل جستجو و بازیابی است:
- فهرست میکروفیلمهاى کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران/ محمدتقى دانش‌پژوه، 3 ج (1348، 1353 و 1363).
- «فهرست نامگوی میکروفیلم‌های فهرست نشده کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران»/ فرشیده کونانی، در دفتر پانزدهم نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی (1398).
در کتابخانه مرکزی درحدود 7000 عنوان کتاب چاپ سنگی وجود دارد که در شهرهای مختلف ایران و دیگر نقاط جهان به چاپ رسیده است. این مجموعه در سامانه کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است.
کتابهای چاپ سنگی براساس قطع کتاب طبقه‌بندی شده‌اند و با یکى از چهار حرف A، B، C، D که نشانگر قطع کتاب است و شماره ردیف کتاب در قفسه کدگذاری شده‌اند.
مجموعه کتابهای درسی دارالفنون از جمله ویژگی‌های ارزشمند این مجموعه است که با حرف T مشخص شده‌اند.
منابع چاپی غیرکتابی انتشاراتى هستند که غیر از کتاب و نشریه هستند و به صورت محدود چاپ مىشوند و به بازار نشر عرضه نمىگردند، مانند برخى از نشریات وزارتخانهها و سازمانهاى مختلف، دانشگاهها و غیره. این منابع شامل گزارشها، آمارها، جزوات، طرحها، سخنرانی‌ها، مقالات، بولتن‌ها، گاهنامه‌ها، تقویم‌ها، آییننامهها، اساسنامهها، قوانین، بروشورها، پوسترها و غیره می‌شود.
این مجموعه در کتابخانه مرکزی بالغ بر 40.000 منبع به زبان‌های فارسى، عربى و زبانهاى خارجی است و از طریق سامانه کتابخانه قابل جستجو و بازیابی است.
بخشی از این مجموعه که شامل مجموعه سالنامه‌ها، راهنماها، جزوات، طرح‌های پژوهشی، بریده جراید و قوانین و مقررات مربوط به دانشگاه تهران می‌شود در بخش ویژه‌ای با عنوان «مرکز اسناد تاریخ دانشگاه تهران» در جنب گنجینه نسخ خطی و اسناد کتابخانه مرکزی نگهداری می‌شود.
 |
کارشناس مسئول بخش نسخ خطی و اسناد: پریسا کرم رضایی سوابق تحصیلی : کارشناسی ارشد رشته کتابداری نسخه‌های خطی و آثار کمیاب از دانشگاه تهران تلفن: 61112837 |