صد کتاب ماندگار قرن، گزارش بررسی کتاب «اطلس خط»
نشست بررسی کتاب «اطلس خط» تالیف حبیب اله فضائلی به عنوان بیست و دومین کتاب از سلسله نشست های «صد کتاب ماندگار قرن» روز یکشنبه ۱۳ آبان ماه ۱۴۰۳ ساعت ۱۰ صبح در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (سالن فرهنگ) برگزار شد.
در ادامه، گزارش رونمایی این کتاب که توسط سرکار خانم محبوبه رفیعی، کارشناس مرمت و آسیب شناسی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، تهیه و تنظیم شده است را خواهید خواند:
گزارش همایش صد کتاب ماندگار قرن کتاب اطلس خط نوشته حبیب الله فضائلی
این نشست بیست و دومین نشست از مجموعه نشستهای صد کتاب ماندگار قرن بود که با سخنرانی دو استاد جناب آقای دکتر شیرازی و جناب آقای دکتر شهیدانی برگزار شد.
این کتاب به عنوان یک راهنما و الگو برای معیار تشخیص خط درست از خط نادرست شناخته شده است و بخاطر بحران خوشنویسی گردآوری شده است. اطلس خط تحقیق در خطوط اسلامی و بشدت تفصیلی است چیزی میان سنت و معاصر و در خوشنویسی و فرهنگ ایرانی بی همتاست. هم وجه تعلیمی دارد و به شرح بزرگان می‌پردازد و تلاش برای معاصر بودن در آن مشخص است.
بعد از مقدمه مجری این نشست جناب آقای دکتر شیرازی به سخنرانی پرداختند و با اشاره به شیوه آشنایی ایشان با این کتاب سخن را آغاز کردند. ایشان از ۱۴ سالگی با این کتاب آشنا شدند و تاثیر عمیقی در زندگیشان داشته است. از نظر ایشان این کتاب ادبی، هنری و تاریخی است و به اندازه انجمن خوشنویسی ایران در پیشرفت خط ایران تأثیر داشته است.
آقای دکتر شیرازی فرمودند که استاد فضائلی علاوه بر روحانی بودن دبیر دبیرستان و بزرگترین کتیبه نویس تا آن زمان بوده‌اند. ایشان روی مینا خطاطی می‌کردند (صفحاتی از مس که به صورت محدب است و نوشتن روی آنها بسیار مشکل می‌باشد).
در ادامه استاد شهیدانی، استاد دانشگاه هنر اصفهان سخنرانی کردند.
ایشان اشاره داشتند که دو نفر در زندگی استاد فضائلی تأثیر به سزایی داشتند و کمک در گردآوری و نوشتن کتاب اطلس خط کرده‌اند. یکی همسرشان و دیگری احمد فضائلی.
ایشان روایتهایی از دوستان و آشنایانی بیان کردند که به سختی این کتاب را تهیه کرده بودند و اشاره داشتند که یک کتاب زمانی ارزشمند می‌شود که روایتی در پشت آن قرار دارد.
استاد شهیدانی برای پیدا کردن این روایت که اطلس خط از کجا شروع شده و چقدر گردآوری آن زمان برده است تحقیق‌های زیادی کردند و اسناد زیادی را که خانواده فضائلی در اختیار آنها قرار داده است بررسی کردند.
به گفته ایشان اطلس خط طی ۲۰ سال جمع آوری شده است ولی ایشان با رسد کردن اسنادی که از کودکی استاد فضائلی موجود است به این نتیجه رسیدند که گردآوری این کتاب خیلی زمان بیشتری برده است. استاد در سال ۱۳۰۱ در سمیرم که در آن زمان روستایی بوده است به دنیا آمده‌اند در این روستا کتیبه‌های آرامگاه‌ها و قبور و شعر و مراسم تعزیه خوانی و شعرخوانی بوده است که استاد فضائلی در سالهای ۱۳۱۸ قبل از آمدن به اصفهان چند دفترچه لغت داشته‌اند و خطوطی که در این دفترچه‌ها وجود دارد و همچنین قباله نامه‌هایی که استاد با خطوط مختلفی نوشته‌اند در آن مرحله آشنایی با خطوط را طی می‌کنند. در واقع نظر استاد شهیدانی این است که بنای اطلس خط در وجود خود استاد فضائلی است.
استاد فضائلی در سه مرحله و ساختار تاریخی زندگی کرده‌اند. ۱. در سمیرم ۲. در اصفهان در دوره پهلوی و ۳. در دوره جمهوری اسلامی.
دلایلی که استاد فضائلی اطلس خط را می‌نویسند یکی در سالهای غارت و قحطی در ۱۳ سالگی پدر را از دست می‌دهند و در سال ۱۳۲۱ با اتفاقی به این نتیجه می رسند که این کتاب را بنویسند و دلیل دوم مهاجرت به اصفهان که مکتب اصفهان و فضای اصفهان باعث نوشته شدن این اطلس می‌شود.
کتیبه نگاری که یک سنت بسیار غنی است و همچنین در اصفهان سنت مجموعه داری و دیگری محفل‌های هنری اصفهان همگی باعث گردآوری و نوشته شدن اطلس خط شده است.
به گفته ایشان استاد فضائلی خودآموز بودند و تمام انواع خط را خود آموخته‌اند به جز ۱ مورد که ۴۰ جلسه به تهران آمده‌اند و آموزش دیده‌اند.
ایشان همچنین به ویژگی‌های اطلس خط اشاره کردند:
- برای اولین بار تاریخ خط را ارائه می‌دهد. و نثر آن همدلانه است و تاریخ نگاری هنر خوشنویسی را به صورت علمی پایه گزاری کردند. و خیلی از پژوهشگران سراسر دنیا به لحاظ علمی به عنوان رفرنس به اطلس خط ارجاع داده‌اند.
- در زمان نوشتن اطلس خط در جامعه خوشنویسی درکی از تاریخ خوشنویسی نبود و این باعث شد اطلس خط یک کار علمی و بی بدیل باشد.
- یک روایت تاریخی خوبی در اطلس خط وجود دارد.
- نویسنده این کتاب خود خوشنویس بوده است و کتیبه نویس بودن استاد این توان را به ایشان داده بود.
- تعدد تصاویر ارزنده در کتاب باعث آموزش و جا افتادن اطلاعات می‌شود.
به گفته دکتر شهیدانی اسناد بازمانده از استاد را که بررسی می‌کردند متوجه شدند ایشان قبل از نوشتن تحقیقات کتابخانه ای ابتدا تمرین‌های زیادی روی آن خط می‌کردند و سپس در مورد آن نوشته‌اند.
استاد فضائلی خط و خوشنویسی را با هم آورده است. ابتدا تاریخ خط را می‌گوید و سپس وارد خوشنویسی شده است. همچنین در مورد تحریرهای خوشنویسی یک کار بسیار زیبایی راجع به عمادالکتاب آورده و در مجموع اطلس خط کتابی است که نویسنده در آن وجود دارد.
ایشان همیشه در کتاب رفرنس آورده‌اند حتی از روی کتیبه‌ها، و امانت داری علمی را رعایت کردند و خودشان تحلیل کرده‌اند. که در رساله‌ها چنین چیزی وجود ندارد.
ترتیب و چینش در کتاب بسیار قابل تأمل است. ایشان فرمودند: خوشنویسی باید محفل و عقبه داشته باشد. استاد فضائلی محفل دارد. و خوشنویسی باید شامل یک فرهنگی باشد.
استاد فضائلی در سال ۱۳۴۸ پایه گذار انجمن خوشنویسی اصفهان بودند. و شاگردانی چون سید علی ظهیرالاسلام داشته‌اند.
اطلس خط قبل از انقلاب به عنوان کتاب سال برگزیده شد.
و در آخر چند بیت از اشعار استاد فضائلی خواندند.
عقل و همت را نمی دانم کدامین بهتر است آنقدر دانم که همت هر چه کرد.......
زین همه پیچ کندرین گذر است راست رفتن به راستی هنر است
در ادامه از پسر استاد فضائلی دعوت شد برای سخنرانی که فرمودند ایشان به معنای واقعی متدین بودند و علاوه بر علم حوزوی لیسانس ادبیات و زبان فارسی از دانشگاه اصفهان داشتند و سوادشان در هنرشان اثر داشت.
ویژگی دیگرشان همت بلندشان بود که وقتی تصمیم به کاری داشتند حتماً آن کار را به سرانجام می‌رساندیند.
به گفته پسر ایشان جمع‌آوری اطلس خط ۲۵ سال به طول انجامید و بعد از پژوهش و آماده شدن برای چاپ که حدود ۶۰۰ صفحه بود را دوباره خودشان خوشنویسی کردند و صفحه چینی و برای چاپ آماده کردند.
یکی از انگیزه‌های اطلس خط سیانت از خط فارسی بود.
و در پایان جلسه کلیپی از آثار استاد فضائلی پخش شد.
نظر شما :