روز عصای سفید بهانه ای برای نشستن پای درد دل روشندلان

متن سخنرانی خانم دکتر معصومه سلطانی در همایش روشندلان خلاق 

افراد دارای معلولیت بینایی در زندگی خود با موانع و چالش های متعددی مواجه هستند که یکی از مهم ترین این موارد، ضعف در آگاهی شهروندان فاقد معلولیت بینایی در خصوص وضعیت ها، شرایط و توانمندی ها ی این گروه است. این فقدان آگاهی سبب می گردد تا نگرش هایی پیرامون نابینایان پدید آید که بخش قابل توجهی از آنها غیر واقع بینانه و عمدتاً دارای جهت گیری به سوی ترحم و یا اغراق در توانمندی های این گروه و خارق العاده پنداشتن ایشان باشد.

طبیعتاً چنین نگرش هایی می تواند خود مانع ساز باشد یا اینکه به تشدید موانع موجود منتهی گردد. در درجه نخست، تعریف مفاهیم در شناخت پدیده ها و وضعیت های موجود در جامعه به صورت علمی و دقیق از اهمیت زیادی برخوردار است. در همین راستا، لازم است تا گروه هدف به درستی "افراد نابینا" یا "افراد دارای معلولیت بینایی" خطاب شده و از به کارگیری واژگان و اصطلاحاتی همچون "روشندل" یا "کور" در خصوص ایشان که اولی محترمانه و اغراق آمیز و دومی توهین آمیز است پرهیز گردد. از سوی دیگر نباید از یاد برد که مطابق با کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (CRPD)، معلولیت برآیند تعامل میان افراد دارای نقص و ناتوانی و محیطی مانع زا و محدود کننده است. افراد دارای معلولیت بینایی نیز از این تعریف مستثنی نمی باشند. بدیهی است که نادیده گرفتن موانع محدود کننده می تواند به تقویت تعاریف و نگرش های نامناسب و مخرب دامن زند، باید در نظر داشت که رد پای ضعف در آگاهی و در پی آن نگرش های نامطلوب موجود در جامعه در تمامی مراحل زندگی افراد دارای معلولیت بینایی مشهود است، کودکی که به خاطر موانع متعدد نمی تواند به طور مطلوب و سازنده با همسلان خود بازی کند، تحت تاثیر این امر قرار دارد چرا که طراحان اسباب بازی ها، محیط های پارک ها و یا مدیران و مربیان مهدهای کودک به درستی برای نحوه طراحی ابزارها و محیط های مربوطه و یا تعامل و پرورش کودکان با نیازهای ویژه آموزش و اطلاعات کافی را دریافت ننموده اند. مدارس نیز دارای چنین وضعیتی هستند واین امر، این گروه را در دوران کودکی و نوجوانی با تجارب تلخ و بعضاً فراموش نشدنی مواجه می سازد که برای افراد فاقد معلولیت بینایی که در سنین مشابه هستند اساساً وجود  خارجی ندارند. بسیاری از مدارس فاقد استانداردهای دسترس پذیری کافی، هستند؛ شمار زیادی از معلمان و کادر اداری مدارس نحوه تعامل صحیح با ایشان را نیاموخته اند وضعف در شناخت و آگاهی همسالان آنها، سبب می گردد که در مواردی محیط مدارس برای افراد نابینا با خطرات و چالش هایی نیز همراه باشد.

 همراه با چالش های پیش گفته که طبیعتا با ورود به دانشگاه و تغییر محیط دانشگاه نسبت به مدرسه دگرگون می شود.

 محدودیت منابع مطالعاتی و کتب درسی، چالش دیگری است که افراد نابینا در جریان تحصیل در دانشگاه با آن مواجه می گردند. ضمن آنکه حضور در محیط های شهری و اماکن عمومی با ورود به سنین جوانی برای این گروه جدی تر و پررنگ تر می گردد. حال آنکه نه محیط های دانشگاه ها و نه فضاهای شهری وعمومی به میزان کافی برای حضور و کنشگری این گروه مناسب سازی و دسترس پذیرنگردیده اند و متخصصان و طراحان این محیط ها اساساً در طرح ها و برنامه های خود توجه و اعتنای چندانی نسبت به ایشان ندارند. البته این نکته را نیز باید افزود که دانشگاه های محدودی در کشور هستند که به شکلی ساختارمند، مبادرت به دسترس پذیر نمودن منابع آموزشی برای این گروه نموده اند، که در این خصوص می توان به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اشاره نمود که با تبدیل منابع چاپی به فایل های صوتی و دیگر فرمت های قابل استفاده، گامی ارزشمند در جهت تسهیل شرایط آموزش برای دانشجویان این دانشگاه  و دیگردانشگاه های کشور برداشته است.

در ادامه، بررسی روند میزان آگاهی و نقش نگرش ها پیرامون افراد دارای معلولیت بینایی، می توان به محیط های شغلی اشاره کرد، متاسفانه نه فضاهای شغلی و نه اتوماسیون های اداری چندان با شرایط و نیازهای گروه هدف، سازگار نیستند. این امر از یک سو ناشی از آگاهی محدود و سطحی پیرامون این گروه است و از سوی دیگر به دلیل فقدان تطابق وضعیت موجود در محیط کار و نیازهای ایشان، کار با کندی کمترهمراه گردیده و از این رو به تقویت نگرش های نامناسب و نادرست پیرامون ایشان می انجامد.

در مجموع، به نظر می رسد با توجه به تسلط دولت بر نهادهای رسمی آموزشی (مدارس و دانشگاه ها) و نیز رسانه ها، کارعمده اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و آموزش به جامعه و نهادهای دولتی برعهده این نهاد است. حال آنکه در شرایط فعلی که اقدامات دولت چندان از اثربخشی و سودمندی لازم برخوردار نیست، نقش تک تک اعضای گروه هدف و تشکل های ایشان در این عرصه پررنگ می گردد.